Lawiny w górach to temat, który w ostatnich latach przybrał na sile. Ze względu na coraz większe zainteresowanie turystyką zimową w górach i większą ilością turystów na górskich szlakach, temat lawin staje się coraz bardziej popularny. I słusznie, bo lawiny w górach występowały zawsze i są one naturalnym elementem krajobrazu. Jednak kiedyś w okresie zimowym na szlakach nie było taki wielu turystów pieszych i ski-turowców. Obecnie trend ten wzrasta, dlatego dobrze, żeby wzrastała również świadomość o lawinach i zagrożeniu lawinowym w górach. W tym wpisie przyblię Wam temat lawin w górach. Wyjaśnimy, co to jest lawina śnieżna i podpowiemy, co robić, żeby uniknąć lawiny w górach.
W dalszej części wpisu znajdziesz informacje o tym:
- Co to są lawiny, jak powstają i kiedy schodzą?
- Gdzie w Polsce występują lawiny?
- Jak uniknąć lawin w górach?
Lawiny w górach — co to jest lawina i jak powstaje?
Lawina śnieżna to masa śniegu, która na skutek kilku czynników, gwałtownie osuwa się po stoku, niszcząc wszystko, co napotka po drodze. Masy śniegu niesione wraz z lawiną to bezwzględny żywioł, który waży dziesiątki ton. Lawiny nie zważają na nic. Ani na porę dnia i nocy. Ani na to, czy na swojej drodze mają przeszkody w postaci szałasów, czy innych obiektów. Lawiny nie biorą pod uwagę, czy ktoś jest w górach pierwszy raz, czy wędruje od lat. Warto więc ich unikać i wiedzieć, jak ocenić zagrożenie lawinowe, jak czytać komunikaty lawinowe i gdzie je znaleźć. Przede wszystkim warto wiedzieć, kiedy bezwzględnie odpuścić wyjście w teren i nie narażać swojego życia.
Przyczyny i skutki powstawania lawin w górach
Lawiny w górach mogą powstawać na różne sposoby, a do ich uruchomienia przyczyniają się zarówno czynniki naturalne, jak i człowiek. Jednak aby uruchomić lawinę śnieżną, muszą wystąpić 3 czynniki:
- Stromy stok, którego nachylenie wynosi więcej niż 30 stopni. Oczywiście nie oznacza to, że na stokach o nachyleniu mniejszym niż 30 stopni lawiny nie występują! Mogą wystąpić, jeśli są ku temu warunki. Jednak to właśnie te 30 stopni jest granicą, po której przekroczeniu wzrasta ryzyko zejścia lawiny w górach.
- Rodzaj śniegu, a dokładnie jego budowa. Aby uruchomić zejście lawiny w górach, to na stoku muszą znaleźć się odpowiednie warstwy śniegu. Warstwa słaba, która jest krucha i delikatna, a nad nią warstwa dobrze związana, gęsta i spójna. Właśnie tę mocną warstwę śniegu nazywamy deską.
- Ostatni element, który przyczynia się do powstawania lawin w górach to obciążenie. Najczęściej jest to człowiek — turysta pieszy lub ski-turowiec. Naciskając na pokrywę śnieżną, uruchamia on lawinę, co może mieć bardzo poważne konsekwencje. Dlatego tak ważne jest, aby mieć wiedzę na temat lawin, poruszać się po górach świadomie i umieć ocenić ryzyko uruchomienia lawiny.
Poza czynnikiem ludzkim występują również czynniki naturalne: opad śniegu + wiatr. W wyniku dużego nagromadzenia śniegu dochodzi do przerostu pokrywy śnieżnej i uruchomiony zostaje proces jej zejścia. Dodatkowymi czynnikami są temperatura i nasłonecznienie.
Ponadto warto wiedzieć, że zarówno świeży, jak i przewiany śnieg podnosi ryzyko wystąpienia lawiny. Bardzo czytelnie problem ten jest przedstawiony i opisany w tabeli, którą znaleźć można na stronie TOPR.
Skutki powstawania i zejścia lawin w górach
W wyniku zejścia lawiny w górach można stracić zdrowie lub życie. Można mieć też dużo szczęścia i zostać albo wyniesionym na brzeg lawiniska, albo zakopać się w pozycji, która umożliwi oddychanie. Znane są przypadki tak zwanego farta, ale te są rozpatrywane w kategorii cudów i nie ma co liczyć, że w razie wypadku nic nam się nie stanie. Najczęstsza przyczyna śmierci w lawinie to uduszenie. Kolejna to śmierć na skutek poniesionych obrażeń. W trakcie spadania lawina robi z nami, co chce. Wciska w głąb śniegu, nawet kilka metrów pod powierzchnię. Spycha w skaliste żleby i przepaści. Tu zacytuję wypowiedź ratownika TOPR Marcina Józefowicza, która znalazła się w książce: „TOPR. Żeby inni mogli przeżyć”: „Są, [tatrzańskie lawiny] mówiąc brutalnie, jak maszynki do mięsa, schodząc wąskimi, skalistymi żlebami, dosłownie mielą swoją ofiarę.” Te słowa powinny dać do myślenia każdemu, kto bezmyślnie chce podjąć ryzyko wyjścia w teren zagrożony lawinami.
Typy lawin w górach
Najczęściej występujące lawiny w górach, to lawiny deskowe. Właśnie one pochłaniają najwięcej ofiar. Inne typy lawin śnieżnych to lawiny z luźnego śniegu lub poślizgowe, jednak te występują bardzo rzadko.
Do powstawania lawin w górach przyczyniają się zmienne warunki pogodowe, które destabilizują pokrywę śnieżną. Zazwyczaj najpierw występują intensywne opady śniegu. Po nich nadchodzi ocieplenie, a pogoda, chociaż piękna i zachęcająca do wędrówek, to równocześnie jest bardzo zdradliwa! Również nawiany śnieg stanowi dodatkowe obciążenie dla słabo związanych warstw + powstała z przewianego śniegu deska jest bardzo niestabilna i nie potrzeba wiele, aby uruchomić lawinę. Jak możemy przeczytać w tabeli na stronie TOPR, deska jest „podatna na rozprzestrzenianie pęknięć”. Dlatego bez wiedzy na temat lawin i umiejętności rozpoznawania zagrożenia nie powinniśmy nawet myśleć o wyjściach w wyższe partie gór i w tereny lawinowe!
Kontrolowane lawiny w górach
Dodatkowo warto wspomnieć, że w niektórych krajach np. w Szwajcarii, Austrii czy na Słowacji lawiny w górach są wywoływane pod kontrolą człowieka. W tym celu podkłada się np. ładunki wybuchowe, po których detonacji następuje zejście mas śniegu. Takie kontrolowane lawiny wywoływali np. Słowacy w Tatrach Zachodnich w Spalonym Żlebie. Ze względu na wysoki stopień zagrożenia lawinowego i bliskość tras narciarskich wywołano lawinę, która w razie samoistnego zejścia mogłaby mieć katastrofalne skutki. Innym miejscem na Słowacji, gdzie uruchamiane są kontrolowane lawiny jest Przełęcz pod Łomnicą.
Jaka jest skala zagrożenia lawinowego?
Zagrożenie lawinowe wyraża się w pięciostopniowej skali, gdzie 1 oznacza niski, a 5 bardzo wysoki stopień zagrożenia lawinowego. Przy określaniu zagrożenia lawinowego brane są pod uwagę stabilność i grubość pokrywy śnieżnej, a także prognozy pogody. Pomimo że pierwszy, najniższy stopień zagrożenia lawinowego jest najczęściej ignorowany przez turystów, to jednak istnieje ryzyko zejścia lawiny w miejscach bardzo stromych i z ekstremalnie nachylonych stoków, czyli powyżej 40 stopni. Niestety nawet przy pierwszym, najniższym stopniu zdarzały się wypadki śmiertelne! W Tatrach Słowackich, podczas ogłoszonego pierwszego stopnia zagrożenia lawinowego dwoje ludzi straciło życie w lawinie. Miało to miejsce w Dolinie Sławkowskiej we wrześniu 2022 roku. Ku przestrodze o tym tragicznym zdarzeniu można przeczytać w TYM ARTYKULE.
Również w Polskich Tatrach przy lawinowej jedynce schodzą lawiny. We wrześniu 2022 roku na niebieskim szlaku pomiędzy Halą Kondratową a Kodnracką Przełęczą zeszła lawina. Sam fakt, że jest to najpopularniejszy szlak na Giewont, powinien dać do myślenia zachęcić do rozsądnego planowania wędrówek!
Lawinowa dwójka — przy niej zdarza się najwięcej wypadków!
Najwięcej wypadków zdarza się przy drugim, umiarkowanym stopniu zagrożenia lawinowego. Strome stoki, miejscami słabo związany śnieg i dodatkowe obciążenie w postaci turystów czy ski-turowców to najczęstsza przyczyna uruchomienia lawiny. Lawinowa dwójka w pięciostopniowej skali może wydawać się względnie bezpieczna, jednak co roku zbiera śmiertelne żniwo. To właśnie przy drugim stopniu zagrożenia lawinowego miała miejsce największa tragedia w polskich Tatrach. W styczniu 2003 roku lawina, która zeszła spod Rysów pozbawiła życia licealistów z Tychów. Ogrom tej tragedii mogą obrazować zarówno stracone przez młodych ludzi życie, jak i fakt, że lawina była tak ogromna i pędziła z taką siłą, że ofiary zostały wepchnięte, na kilkadziesiąt metrów wgłąb Czarnego Stawu Pod Rysami!
Trzeci znaczny stopień zagrożenia lawinowego ogłaszany jest wówczas gdy pokrywa śnieżna na wielu stromych stokach jest słabo lub umiarkowanie związana. Do uruchomienia lawiny wystarczy niewielkie obciążenie, a co istotne lawiny mogą schodzić samoistnie! Dlatego trzeci stopień zagrożenia lawinowego powinien włączyć w naszej głowie czerwoną lampkę! Szczególnie że poruszanie się w terenie narażonym na zejście lawiny wymaga bardzo dużego doświadczenia!
Czwarty stopień zagrożenia lawinowego to słabo związana pokrywa śnieżna, liczne samoistne zejścia dużych lawin. Zdecydowanie nie należy wychodzić w zagrożony teren. Piąty, bardzo wysoki stopień zagrożenia lawinowego to wręcz sytuacja katastrofalna, a warunki określane są jako skrajnie niekorzystne. Krótko mówiąc, o wyjściu w góry nie należy nawet myśleć!
W polskich Tatrach najczęściej występuje pierwszy i drugi stopień zagrożenia lawinowego. Ogłaszany jest również trzeci stopień. Czwarty zdarza się rzadko, natomiast piąty wcale.
Lawiny — jak ocenić zagrożenie lawinowe?
Jak rozpoznać zagrożenie lawinowe?
Aby uniknąć lawin w górach, należy wiedzieć, jak rozpoznać i ocenić zagrożenie lawinowe. Nie jest to łatwa sztuka — wręcz przeciwnie! Trzeba posiadać minimum wiedzy na temat lawin śnieżnych, umieć ocenić warunki w terenie, dostrzegać elementy, które mamy dookoła siebie np. nachylenie stoku, nawisy, rodzaj śniegu, ekspozycja stoku. Przed każdym wyjściem w góry np. w Tatry koniecznie trzeba zapoznać się z komunikatem lawinowym. Niezbędna jest również umiejętność podejścia z pokorą do gór, odpuszczania i wycofania się z zagrożonego terenu. Taką wiedzę najlepiej zdobywać w terenie na kursach zimowej turystyki i kursach lawinowych. Pod okiem instruktora górskiego lub ratownika TOPR można nabyć wiedzę i umiejętności, które pozwolą na rozpoznanie zagrożenia i podjęcie właściwych decyzji. Praktyka jest niezwykle ważna i z całą pewnością warto utrwalać informacje, a także ćwiczyć w terenie. Zimą na Kalatówkach dostępne jest treningowe centrum lawinowe, gdzie pod okiem ratownika TOPR można ćwiczyć używanie lawinowego ABC: detektora, sondy, łopatki.
Mówi się, że praktyka czyni mistrza. W przypadku lawin praktyka pozwoli uchronić się przed utratą zdrowia lub życia!
Lawiny w górach — jak czytać komunikat lawinowy?
Komunikat lawinowy dla polskich Tatr dostępny jest na stronie: https://lawiny.topr.pl/
Stopień zagrożenia lawinowego ogłaszany jest raz dziennie o godzinie 18 i obowiązuje przez kolejne 24 godziny. Natomiast komunikat lawinowy dla słowackich Tatr publikuje Horská záchranná služba codziennie o godzinie 8:30 rano. Komunikat dla Słowacji znajdziesz na stronie https://www.laviny.sk/. Warto czytać oba komunikaty.
Przed publikacją komunikatu lawinowego, osoba, która ma dyżur, wychodzi w teren i bada aktualną sytuację. Dodatkowo zbiera informacje od ratowników TOPR, którzy mają dyżury w schroniskach, byli/są na akcji lub na szkoleniach lawinowych. Zebrane informacje zestawia się z prognozami pogody i wydawany jest komunikat lawinowy. W polskich Tatrach komunikat lawinowy dotyczy całego obszaru Tatr. Nie oznacza to jednak, że w każdym miejscu zagrożenie lawinowe jest takie samo! Są miejsca bardziej i mniej bezpieczne, a ogłoszony na daną dobę stopień zagrożenia lawinowego to maksymalny stopień, jaki może wystąpić na obszarze polskich Tatr. Właśnie dlatego umiejętność oceny sytuacji i zagrożenia lawinowego jest tak ważna! Pomimo że ogłoszony jest np. drugi stopień zagrożenia lawinowego, to zupełnie inne warunki są, chociażby na szlaku na Gęsią Szyję z Rusinowej Polany i na szlaku na Skrajny Granat czy Zawrat znad Czarnego Stawu Gąsienicowego.
Lawiny — jak się zachować i co należy zrobić podczas zejścia lawiny w górach?
Podczas zejścia lawiny można być albo świadkiem, albo poszkodowanym.
Jeśli jesteśmy świadkami zejścia lawiny, to ważne jest, aby jak najszybciej zgłosić zajście do centrali TOPR: nr alarmowy 985 lub 601 100 300. Następnie uważnie obserwować lawinisko i przyjrzeć się, czy gdzieś na lawinisku widać zasypanych np. wystającą spod śniegu nogę, czy rękę. Warto również zachować ciszę i nasłuchiwać, czy ktoś z osób porwanych przez lawinę woła o pomoc.
Bardzo pomocne w szybszej lokalizacji poszkodowanych będzie, jeśli podczas obserwacji lawiny jesteśmy w stanie określić, gdzie ostatni raz widzieliśmy poszkodowanych. Ta informacja pomoże zawęzić obszar poszukiwań.
Podczas zejścia lawiny w górach różne elementy odzieży lub sprzętu np. narty, kijki, plecak mogą pojawić się na powierzchni lawiniska. Nie należy ich podnosić czy przenosić, ponieważ jest to bardzo ważna informacja dla ratowników TOPR. Takie elementy odzieży/sprzętu pozwalają na szybsze namierzenie zasypanych osób.
Kluczowy czas na lawinisku
Świadkowie i uczestnicy wypadku lawinowego mają największe szanse na zlokalizowanie i uratowanie poszkodowanych. W szczególności ważne jest podjęcie działań w pierwszych 15 minutach. W tym czasie jest największa szansa na przeżycie! Oczywiście pod warunkiem, że poszkodowany żyje. Często te pierwsze 15 minut jest decydującym momentem i należy rozpocząć poszukiwania, zanim na lawinisko przybędą ratownicy, ale za ich zgodą! W szczególności, jeśli warunki są złe a pogoda nielotna, przybycie ratowników może zająć więcej czasu.
Dlatego tak ważne jest, aby każdy, kto decyduje się na wyjście w góry, wiedział, jak postępować w przypadku zejścia lawiny. Nic nie zdziałamy, jeśli nie posiadamy lawinowego ABC, w którego skład wchodzą: detektor lawinowy, sonda i łopatka lawinowa. Musimy wiedzieć, jak ten sprzęt obsłużyć i działać sprawnie. Ponadto ważne jest, aby osoby zasypane miały na sobie detektory lawinowe i nadawały sygnał! Wyłączony detektor lawinowy lub włączony, ale umieszczony w plecaku na nic się nie przyda! Detektor zawsze zakładamy na siebie, pod warstwę ubrań (nigdy na kurtkę!) i uruchamiamy sygnał nadawania!
Czas, umiejętności i zachowanie trzeźwego umysłu odgrywają na lawinisku ważną rolę.
Gdzie w Polsce występują lawiny?
Lawiny w Polsce występują przede wszystkim w Tatrach, ale również w Karkonoszach, Bieszczadach, Pieninach czy Beskidzie Żywieckim. Najwięcej lawin śnieżnych w Polsce notuje się w Tatrach i w Karkonoszach. W innych pasmach górskich w Polsce występują one rzadziej, jednak nie oznacza to, że nie ma ryzyka zejścia lawiny. Jeśli nastaną ku temu warunki, to lawiny zejść mogą np. Beskidzie Wyspowym czy Beskidzie Śląskim. Przykładem jest zejście lawiny spod Baraniej Góry, którą wywołali ski-turowcy w lutym 2022 roku. Zagrożenie lawinowe występuje często na północnych stokach Babiej Góry. Z tego powodu zimą szlak przez Perć Akademików jest zamykany dla ruchu turystycznego.
Lawiny w Karkonoszach
O ile lawiny w Polsce kojarzone są głównie z Tatrami, o tyle należy zdawać sobie sprawę z tego, że lawiny są zjawiskiem dość powszechnym w Karkonoszach — najwyższym paśmie Sudetów. O powadze sytuacji świadczy fakt, że co roku Karkonoski Park Narodowy zamyka szlaki, które przebiegają przez tereny zagrożone lawinami! Gdzie schodzą lawiny w Karkonoszach? Najczęściej w kotłach i niszach np. Biały Jar, Kocioł Łomniczki, Kocioł Szrenicki, okolice Łabskiego Szczytu, Małego Szyszaka, Kopy czy Kopy pod Moreną.
Torów lawinowych w Karkonoszach jest ponad 40! Dlatego też zarówno po polskiej, jak i po czeskiej stronie Karkonoszy zimą zamyka się niektóre szlaki i wytyczone zostają zimowe obejścia. Z tego powodu przed wyjściem na szlaki w Karkonoszach należy koniecznie zapoznać się z komunikatami GOPR i KPN, a także przeanalizować mapę szlaków. Aktualnie zamknięte szlaki w Karkonoszach można sprawdzić na stronie Karkonoskiego Parku Narodowego. Zatem jak uniknąć lawiny w Karkonoszach? Trzeba poruszać się tylko po szlakach, które są wytyczone przez KPN i dopuszczone do zimowej turystyki! Ponadto pamiętać trzeba, aby nie zbliżać się do krawędzi kotłów polodowcowych np. krawędzi popularnych Śnieżnych Kotłów! Zalegające tam nawisy stanowią śmiertelne niebezpieczeństwo! Aby bezpiecznie wędrować zimą po Karkonoszach, można wybrać np. szlak na Szrenicę ze Szklarskiej Poręby.
Gdzie schodzą lawiny w Tatrach?
W sezonie zimowym w Tatrach schodzi co roku kilkadziesiąt lawin. Jedne uruchamiane są na skutek działalności człowieka czy zwierząt. Inne schodzą samoistnie, jednak wszystkie stanowią znaczne niebezpieczeństwo. Od 2005 roku lawiny w Tatrach monitoruje i bada Sekcja Niwologii, która działa przy krakowskim IMGW. Ponadto TOPR prowadzi statystyki wypadków lawinowych w Tatrach. Planując zimowe wyjście w Tatry, zawsze trzeba odpowiednio się przygotować i zapoznać z komunikatami lawinowymi. Lawiny w Tatrach schodzą w wielu miejscach, w tym na popularnym szlaku nad Morskie Oko z Palenicy Białczańskiej. Nie każdy zdaje sobie sprawę, że wędrując tam zimą, istnieje ryzyko, że na drogę nad Morskie Oko może zejść lawina ze Żlebu Żandadarmerii. Dlatego też warto zachować tam czujność i rozsądnie planować wycieczkę. Inne miejsca zagrożone lawinami to okolice Wodogrzmotów Mickiewicza, a także rejon Marchwicznego Żlebu nad Morskim Okiem.
Żleb Żandarmerii stanowi śmiertelne niebezpieczeństwo — z tego powodu szlak z Morskiego Oka do Doliny Pięciu Stawów Polskich przez Świstówkę jest zamykany na zimę. Podobnie sytuacja wygląda ze szlakiem z Doliny Roztoki do Schroniska w Dolinie Pięciu Stawów Polskich. Czarny szlak zimą staje się bardzo niebezpieczny, w związku z czym wytyczone jest zimowe obejście.
Gdzie w Tatrach schodzą lawiny poza wspomnianymi wyżej przykładami? W Tatrach Zachodnich są to górne części dolin: Kościeliskiej i Chochołowskiej np. lawina z Wołowca w kierunku Doliny Wyżniej Chochołowskiej. Ponadto okolice Iwaniackiej Przełęczy, rejon Giewontu i Przełęczy pod Kopą Kondracką.
Tragiczne lawiny w Tatrach
W okolicy Kasprowego Wierchu lawiny schodzą do Cichej Doliny na Słowacji, a także w okolicy Goryczkowej Czuby, gdzie po tragicznym zejściu lawiny w 1956 roku, żleb, którym zeszła lawina i zmiotła schronisko prowadzone przez małżeństwo Marcinowskich, nazwano Żlebem Marcinowskich. Ponadto lawiny obserwuje się w otoczeniu Doliny Pięciu Stawów: z Koziego Wierchu, Przełęczy Zawrat czy ze Szpiglasowej Przełęczy. To ostatnie miejsce zapisało się w historii wypadków lawinowych w Tatrach jako Tragedia spod Szpiglasowej Przełęczy. To właśnie tam 30 grudnia 2001 roku pod lawiną podczas akcji ratunkowej zginęło dwóch ratowników TOPR. Innym tragicznym wypadkiem lawinowym była wspomniana już lawina spod Rysów, która porwała licealistów z Tychów. Zginęło wtedy 9 osób.
Kurs lawinowy w Tatrach — dlaczego warto przejść szkolenie?
Szkolenie z zimowej turystyki wysokogórskiej oraz zagłębienie się w temat lawin w górach powinno być pierwszą rzeczą, o której pomyśli każda osoba wybierająca się zimą w góry! Na szkoleniu można nabyć wiedzę na temat powstawania lawin, dowiedzieć się co brać pod uwagę planując zimową wędrówkę po górach. Nauczyć się odczytywać komunikat lawinowy oraz ocenić warunki lawinowe w terenie. Dzięki takiej wiedzy można podjąć decyzje, które uratują zdrowie i życie. Dodatkowo podczas kursu turystyki zimowej połączonego z kursem lawinowym w Tatrach każdy uczestnik uświadomi sobie, jak trudnym terenem jest lawinisko. Jak ogromną rolę odgrywa czas, opanowanie i umiejętności. Kurs turystyki zimowej połączony z kursem lawinowym w Tatrach to nie tylko nabywanie wiedzy i praktyka, ale także nabranie jeszcze większej pokory wobec gór.
Kurs turystyki wysokogórskiej w Tatrach połączony z kursem lawinowym najlepiej przejść pod okiem wykwalifikowanego instruktora lub ratownika TOPR, który od A do Z przedstawi zjawisko lawin oraz pokaże co i jak należy robić, aby uniknąć lawin. Dzięki zawartemu w programie szkoleniu lawinowemu rozszerzymy swoje górskie horyzonty i zminimalizujemy ryzyko wypadku lawinowego. Na szkolenie lawinowe pod okiem ratownika TOPR możesz zapisać się w naszej Akademii Wspinania.
Zobacz także inne wpisy:
- O czym pamiętać idąc zimą w góry + check lista
- Zimowe wejście na Skrzyczne
- Pilsko Zimą
- Jak się ubrać zimą w góry?
